Η Βλακεία (σοβαρή μελέτη... :-)

Είναι οδυνηρό να συναναστρέφεσαι έναν βλάκα. Είναι και επικίνδυνο. Έχουν λεχθεί πολλά για τη βλακεία, ακόμα και ο Einstein έχει γράψει βιβλίο γι αυτούς. Κανείς δεν τους συμπαθεί, κανείς δεν τους θέλει για παρέα, παρόλα αυτά, όλοι τους συναναστρεφόμαστε και λίγο μας στεναχωρεί. Τις περισσότερες φορές δεν τους αναγνωρίζουμε. Δε λέω, είναι περιπτώσεις που κάνουν μπαμ από μακριά και θα ήμασταν και εμείς σαν αυτούς αν δεν τους βλέπαμε. Είναι όμως φορές που δεν τους αναγνωρίζουμε. Για να πω την αλήθεια είναι περιπτώσεις που δε μας πειράζει καθόλου η παρέα τους. Κάποτε μάλιστα αρχίζουμε και συζητάμε μαζί τους τις βλακείες τους σαν να ήταν σοφίες. Καμιά φορά, αυτές τις βλακείες τις ενστερνιζόμαστε και εμείς οι έξυπνοι. (Και σίγουρα είμαστε έξυπνοι, γιατί δε θα μιλούσαμε για βλάκες αν εμείς δεν ήμασταν έξυπνοι). Αλλά όταν ενστερνιζόμαστε τις βλακείες τους και τις κάνουμε πίστη μας και σημαία μας, θέλω να ξέρω ποια είναι η ειδοποιός διαφορά μας; Τότε αποδεικνύουμε ότι και εμείς είμαστε βλάκες, πράγμα που δεν το αντιλαμβανόμαστε. Μα πώς να αντιληφθούμε ότι είμαστε βλάκες, καθόσον ορισμός του βλάκα λέει εκτός των άλλων ότι είναι άτομο που δεν αντιλαμβάνεται τη βλακεία του.
Και τώρα πρέπει να γίνω λίγο πιο σαφής για το τι ενοώ.
Ο άνθρωπος που πιστεύει ή έστω συζητά για τα ζώδια, δεν μπορεί παρά να ανήκει σε αυτή την κατηγορία.
Αυτός που πιστεύει ότι η φυλή του είναι ανώτερη από της άλλες.
Αυτός που πιστεύει ότι για όλα φταίνε οι εβραίοι, οι μασόνοι, οι εξωγήινοι, τα πνεύματα των νεκρών, τα φαντάσματα, οι βασκανίες, τα μάγια, η κακιά μοίρα, η κατάρα των Φαραώ, οι παραλήψεις να τιμήσουμε τους νεκρούς κλπ.
Αυτός που φοβάται ότι θα του έρθει κάποιο κακό αν δει όνειρα, αν δε φορέσει το τυχαιρό του φυλαχτό, αν δει μαύρη γάτα, αν περάσει έξω από νεκροταφείο. Κάθε λογής πρόληψη δείχνει βλάκα.
Αυτός που πιστεύει σε προφητείες και σε αποκαλύψεις.
Αυτός που πιστεύει σε ότι λένε οι πολλοί και όχι σε αυτό που λέει η λογική του. Αυτός που πιστεύει σε θρησκείες και θεούς δε μπορεί παρά να είναι άνθρωπος που τουλάχιστον δε μπήκε στον κόπο να αμφισβητήσει αυτό που λένε οι πολλοί, γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να αμφισβητήσει κανείς τη θρησκεία του και τελικά να μη καταντήσει αυτό που λένε άθεος.
Τελικά η βλακεία είναι πολύ πιο κοντά μας από ότι φανταζόμαστε.

Ιωσήφ

Αξία της ανθρώπινης ζωής (σχόλιο)

Δικαίωμα στην ευθανασία

Δεν είναι πρώτη φορά που συζητείται το θέμα της ευθανασίας. Έρχεται πάλι στο προσκήνιο με την αίτηση για ευθανασία της πρώην δασκάλας Σαντάλ Σεμπίρ όπως φαίνεται στο http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=881907&lngDtrID=245
Έφτασε νομίζω η ώρα να εξετάσουμε ποια είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής γιατί δεν έχει συζητηθεί όπως πρέπει αυτό το θέμα.
Από τη μια βλέπουμε να πεθαίνουν εκατομμύρια παιδιά και ενήλικες στις υποανάπτυκτες χώρες γιατί τους λείπει λίγο ψωμί, καθαρό νερό ή ένα εμβόλιο που κοστίζει λιγότερο από ένα ευρώ. Αυτό δείχνει ότι μάλλον μικρή είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής.
Από την άλλη βλέπουμε να γεννιούνται παιδιά με συγγενείς ανωμαλίες που σε φυσιολογικές περιπτώσεις είναι ασύμβατες με τη ζωή όπως μεγάλη καρδιακή ανεπάρκεια, παντελής έλλειψη έδρας κλπ, και βλέπουμε να ξοδεύονται από το σύστημα ασφάλειας τεράστια χρηματικά ποσά και να αναλώνονται ψυχικά και υλικά οι γονείς τους για να τα κρατήσουν στη ζωή, σε μια ζωή έτσι και αλλιώς μη φυσιολογική και ευχάριστη.
Βλέπουμε ανθρώπους να περνάνε τη ζωή τους μέσα στην πείνα και τις ελλείψεις, να οδηγούνται σε εγκληματικές πράξεις, γιατί κανείς δε φρόντισε να τους εξασφαλίσει τα τελείως απαραίτητα για να λέγεται ανθρώπινη η ζωή τους, και κάποιους γέρους να βρίσκονται στα τελευταία στάδια της εξαθλίωσης λόγω γήρατος και να τους κρατάμε βάναυσα στη ζωή εξαντλώντας τα ασφαλιστικά ταμεία, γιατί η κοινωνία δεν παίρνει την ευθύνη να τους αφήσει να πεθάνουν φυσιολογικά.
Ο πλανήτης μας κοντεύει να καταρρεύσει κάτω από το βάρος επτά δισεκατομμυρίων ανθρώπων που οι περισσότεροι παράγουμε ανεξέλεγκτα αέρια θερμοκηπίου, κάτι που μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο του μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας σε λίγα χρόνια και κάτω από απάνθρωπες συνθήκες όπως πολέμους, πνιγμούς, θερμοπληξία, πείνα, δίψα, μεταδοτικές ασθένειες κλπ., και παρόλο αυτά, σεβόμαστε τη ζωή των εμβρύων και απαγορεύουμε σε κάποιες κοινωνίες τις εκτρώσεις! Μάλιστα κάποιοι περισσότερο πνευματικοί, όπως ο πάπας και το σινάφι του μαζί και με τους περισσότερους δικούς μας παπάδες και καλόγερους, απαγορεύουν ακόμα και τη χρήση προφυλακτικών γιατί λένε ότι έχει αξία ακόμα και η ζωή και όταν είναι εν δυνάμει ζωή. Δε θέλω να συζητήσω γελοίες θέσεις, αλλά για το θέμα των εκτρώσεων, και αν ακόμα δεν το δούμε ως δικαίωμα της γυναίκας, πρέπει να το δούμε σαν μια ευκαιρία να σώσουμε τον πλανήτη μας από ανθρώπους που έτσι και αλλιώς δεν τους χωρά.
Στο επιχείρημα: Θα σου άρεσε εσένα να σε είχαν ρίξει; Απαντώ: Δε θα με ένοιαζε, γιατί δε θα το είχα καταλάβει, όπως δεν έχουν καταλάβει την μη ύπαρξη όλοι αυτοί που δεν υπήρξαν ποτέ, όλοι αυτοί που θα μπορούσαν να γεννηθούν από τη συνένωση οποιουδήποτε ωαρίου με οποιοδήποτε σπερματοζωάριο μπορούμε να φανταστούμε…

stratigos filotas

διαμαρτυρία για τα μέτρα κατά της ρύπανσης της ατμόσφαιρας

Είναι εξωφρενικό!
Μόλις διάβασα ένα φυλλάδιο της Ευρωπαϊκής ένωσης με τίτλο «Άλλαξε συνήθειες»
Το θέμα είναι το γνωστό: Η παγκόσμια αλλαγή του κλίματος. Το φυλλάδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λέει ότι πρέπει να μειώσουμε τον θερμοστάτη στον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα, να κλείνουμε τους διακόπτες όταν βγαίνουμε από ένα δωμάτιο, για μικρές αποστάσεις να περπατάμε αντί να χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο, να ανακυκλώνουμε και άλλα παρεμφερή.
Ντροπή! Με αυτό θα σώσουμε τον πλανήτη; Αν κάνω οικονομία στο ηλεκτρικό κατά 10% η αλλαγή του κλίματος δε θα γίνει; Εδώ υπάρχει κάτι πολύ ύπουλο. Θέλετε, οι σοφοί του κόσμου, να μας κοιμίσετε! Να μας πείτε ότι κάτι κάνετε και να μας βάλετε και εμάς να τρέχουμε και να νομίζουμε ότι και εμείς κάτι κάνουμε. Μας αντιμετωπίζετε σαν να είμαστε νήπια που θέλουμε να βοηθήσουμε σε μια πανεπιστημιακή διατριβή και μας δίνετε ένα χαρτί να μουντζουρώνουμε και να νομίζουμε ότι κάτι κάνουμε! Πολύ περισσότερο όταν θα έλθει ο καιρός να ζητήσουμε ευθύνες για την καταστροφή του πλανήτη μας θα μας πείτε ότι κάνατε ότι μπορούσατε και μάλιστα και εμείς ήμασταν συνεργάτες. Οι μάλλον δεν ήμασταν καλοί συνεργάτες και η ζημιά έγινε! Και φταίμε εμείς. Το φταίξιμο δεν είναι η διάρθρωση της κοινωνίας της κατανάλωσης, αλλά ότι δεν έκλεινα πάντα το φως όταν έβγαινα από την τουαλέτα μου!
Το πρόβλημα είναι άλλο. Για να μην καταστραφεί ο πλανήτης μας χρειάζεται να μειωθούν τα επίπεδα των αερίων θερμοκηπίου στο ένα δέκατο από ότι είναι σήμερα. Ναι! Στο ένα δέκατο και δεν είμαι σίγουρος αν πρέπει και λιγότερο. Και το ξέρουμε όλοι μας αυτό.
Αν συνεχίσω να ζω έτσι που ζω, πώς είναι δυνατόν να μειωθούν τα επίπεδα του θερμοκηπίου στο ένα δέκατο; Απλούστατα δεν είναι δυνατόν!
Αλλά και να αλλάξω ζωή τι θα γίνει;
Μήπως δε θέλω θέρμανση το χειμώνα; Ή κάψω πετρέλαιο ή ξύλα από το δάσος, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Αέρια θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
Μήπως δε χρειάζομαι τροφή για να τραφώ; Πόσες εκτάσεις έχουν αποψιλωθεί για να γίνουν καλλιεργήσιμες ή βοσκοτόπια για το φαΐ μου; Πόσες κτηνοτροφικές μονάδες υπάρχουν για να δώσουν το κρέας και το γάλα που χρειάζομαι με αποτέλεσμα να συμβάλλουν στην αλλαγή του κλίματος με το μεθάνιο που παράγουν ως παραπροϊόν;
Μήπως δεν πρέπει να μετακινούμαι; Μα έτσι που είναι σήμερα διαμορφωμένες οι πόλεις χρειάζομαι καθημερινά να διανύω αρκετά χιλιόμετρα και μάλιστα μέσα σε μποτιλιάρισμα. Για να μην πω και την ανάγκη μου μια φορά την εβδομάδα να βγαίνω από την πόλη και να πηγαίνω στην εξοχή, και σίγουρα όχι με τα πόδια.
Μήπως δε χρειάζομαι το κλιματιστικό μου, το ηλεκτρικό ρεύμα για να δουλέψει ο υπολογιστής μου; Μήπως κάθε δέκα - δεκαπέντε χρόνια δε χρειάζομαι να αγοράζω καινούριο αυτοκίνητο με ότι συνεπάγεται αυτό για το περιβάλλον;
Και τι πρέπει να γίνει;
Αυτό που όλοι ξέρουμε αλλά διστάζουμε να το πούμε: Να μειώσουμε δραστικά τον πληθυσμό των ανθρώπων που ζουν στη γη! Και μάλιστα άμεσα! Ήδη είναι αργά για να εφαρμόσουμε περιορισμό στις γεννήσεις. Και αυτό βέβαια πρέπει να γίνει, αλλά δυστυχώς έφτασε η στιγμή να καταλάβουμε ότι είμαστε πολλοί και θα σκάσουμε από τις πορδές μας αν δεν γίνουμε λιγότεροι. Ορίστε κύριοι! Μας φέρατε σε μια απελπιστική κατάσταση! Μας καταδικάσατε έτσι και αλλιώς σε θάνατο! Και μας λέτε να κλείνουμε το φως όταν βγαίνουμε από την τουαλέτα; Αυτή είναι η αντιμετώπιση των σοφών στον άνθρωπο του 21ου αιώνα; Ντροπή σας!

Ορθογραφία ??? (χρονογράφημα)

Ήμουν μαθητής της πρώτης δημοτικού και μόλις είχα κατακτήσει το γραπτό λόγο. Ήξερα εκτός από τις λέξεις που διάβαζα στο αναγνωστικό με τα μεγάλα γράμματα και τις αστείες ζωγραφιές της Άννας και του Μίμη, να διαβάζω και άλλες λέξεις. Στεκόμουνα απορροφημένος μπροστά στις επιγραφές των καταστημάτων και συλλάβιζα «Τσα-γκά-ρης, Μα-νά-βης …»
Θυμάμαι εκείνη την ηλιόλουστη μέρα του Φλεβάρη του 1956, την ώρα που έπινα το γάλα μου και ετοιμαζόμουνα να πάω στο σχολείο. Μέσα στην εφορία που ένοιωθα, είπα στον πατέρα μου ότι μπορώ πια να γράψω όποια λέξη θέλει. Μπορώ να γράψω και ολόκληρη πρόταση. Μου πρότεινε να γράψω: «Είμαι καλός μαθητής». Άρχισα λοιπόν να γράφω ή μάλλον να ζωγραφίζω ένα – ένα τα γράμματα με υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση. Πριν προλάβω όμως να ολοκληρώσω την πρώτη λέξη ήρθε η καταστροφή.
«Το είμαι δε γράφεται έτσι. Κάθε λέξη έχει και μια ορθογραφία και πρέπει να τη γράφουμε σωστά, αλλιώς μη τη γράφεις καθόλου. Δε βάζουμε όπου ακούμε ι το γιώτα. Υπάρχει και το ήτα και το ύψιλον και το έψιλον γιώτα. Το ε δε γράφεται πάντα με έψιλον αλλά και με άλφα γιώτα».
«Μα εγώ το έγραψα έτσι για πιο γρήγορα» απάντησα στον πατέρα μου και έχασα κάθε όρεξη να γράψω παρακάτω. Από κείνη τη μέρα έπαψα να είμαι καλός μαθητής. Τι σημασία έχει να είμαι καλός σε ένα σχολείο τόσο παράλογο;
Τα χρόνια πέρασαν. Με κόπο και μόχθο κατάφερα να μάθω να γράφω. Και ήθελε κόπο πολύ. Κόπο άσκοπο και παράλογο. Εκτός από την έμφυτη δυσκολία στην ορθογραφία είχα να αντιμετωπίσω και τις αλλαγές στις οποίες έπρεπε πάντα να είμαι ενήμερος. Θυμάμαι μια λέξη με το άρθρο της που την ήξερα καλά να την γράφω. Ήταν η πρώτη λέξη που έμαθα και ήμουνα σίγουρος ότι αυτή θα τη γράφω όλη μου τη ζωή σωστά. Ήταν «η τάξη» με ένα ήτα μπροστά, στολισμένο με την δασεία του και μια τάξη μεγάλη και ευρύχωρη με ένα δεύτερο ήτα στο τέλος. Αλλά τα πράγματα είναι συνήθως πολύ χειρότερα από ότι φαίνονται με την πρώτη ματιά. Στην Πέμπτη δημοτικού το ήτα έφυγε και μπήκε στη θέση του ένα στενό γιώτα και ένα φιδωτό σίγμα τελικό. Οι καλοί μαθητής τότε ήξεραν και τη διαφορά της οξείας από τη βαρεία αλλά εγώ δεν ήμουνα καλός μαθητής. «Ο καθώς πρέπει μορφωμένος, έπρεπε να γράφει στη γλώσσα των μορφωμένων, την καθαρεύουσα» μας είπε μια μέρα ο δάσκαλος. Να γράφει «η τάξις». Η τάξις είναι σοβαρή υπόθεση, ό δάσκαλος είναι μορφωμένος και μιλά με άλλο τρόπο από το μανάβη. Η τάξη δε μπορεί να είναι ευρύχωρη και ζεστή αλλά πρέπει να είναι στενή και σιωπηρή με ένα σίγμα τελικό στο τέλος να λέει σε όλους να σωπάσουν.
Έμαθα λοιπόν την τάξη με το γιώτα και το σίγμα. Ευτυχώς η δασεία πάνω από το άρθρο παρέμεινε να κοιτά αριστερά και να δείχνει την είσοδο.
Έφτασα μετά βασάνων και στη δευτέρα γυμνασίου. Μια μέρα ο καθηγητής είπε ότι η λέξη τάξη γράφεται πάλι με ήτα. Η μεταρρύθμιση του Παπανούτσου είχε περάσει από τα λόγια στην εφαρμογή. Έμαθα λοιπόν την λέξη για τρίτη φορά να τη γράφω σωστά. Ήτα με δασεία στην αρχή και ήτα στο τέλος. Η βαρεία έχει πια καταργηθεί. Τώρα είπα σίγουρα δε θα ξανακάνω λάθος τουλάχιστον σε αυτή τη λέξη.
Τρία χρόνια μετά, ήρθαν τα τανκ της χούντας και μαζί βάλθηκαν να αλλάξουν την τάξη των πραγμάτων. Τώρα θα γράφουμε «η τάξι» με γιώτα στο τέλος, γιατί πρέπει να κρατήσουμε την απλή καθαρεύουσα που είναι η καθαρή γλώσσα της σώφρονος κοινωνίας των Ελλήνων χριστιανών, αλλά να μη παθαίνουμε και γλωσσοδέτη βάζοντας εκείνο το σίγμα στο τέλος. Δυσκολεύτηκα να συνηθίσω τη νέα ορθογραφία. Πολλές φορές την είδα υπογραμμισμένη με κόκκινο από τον καθηγητή μου μέχρι να τη μάθω για τέταρτη φορά να τη γράφω σωστά.
Τα σκοτεινά χρόνια της χούντας πέρασαν. Η μεταπολίτευση ήταν γεγονός. Μεταπολίτευση, όχι μόνο στην τάξη των πολιτικών πραγμάτων αλλά και στον τρόπο γραφής της τάξης. Τώρα πια έπρεπε άμεσα να αποτάξουμε τη χουντική γραφή και να πάμε στην σωστή ελληνική γραφή, τη γραφή του απλού ελεύθερου λαού. Η τάξη έπρεπε να ξαναπάρει το ήτα στο τέλος. Έχει καλώς είπα, ευτυχώς το άλφα δεν θα αλλάξει, γιατί η ελληνική γραφή έχει μόνο ένα άλφα, σε αντίθεση με τη βουλγαρική που έχει τρία άλφα. Όσο για τη δασεία, δεν έδωσα σημασία, την είχα συνηθίσει να κάθεται και να δείχνει πάντα αριστερά. Δεν την πρόσεχα και δεν την φρόντιζα, ώσπου μια μέρα χάνεται ξαφνικά με διαταγή του τότε υπουργού Παιδείας του κ. Τρίτση. Να λοιπόν που έπρεπε να μάθω να γράφω την τάξη για έκτη κατά σειρά φορά με νέα ορθογραφία. Και μάλιστα έπρεπε να το κάνω γρήγορα μη με χαρακτηρίσουν οπισθοδρομικό, ακροδεξιό, άνθρωπο με στενό μυαλό, κολλημένο στο παρελθόν, άξεστο και ανενημέρωτο.
Σιγά να μη τελείωνε εδώ τις περιπλανήσεις της αυτή η λέξη. Στο internet έγινε «η ταξη», «h taxh», «i taxi», «i taji», «i taksi», «i ta3i» και εγώ δεν ξέρω πώς αλλιώς.
Ναι, ξέρω τις αντιρρήσεις των φιλολόγων. Τις έχω ακούσει πολλές φορές. Κάθε λέξη έχει την ορθογραφία της, γιατί κάθε λέξη κουβαλά μια μεγάλη ιστορία πίσω της. Η ορθογραφία μας δείχνει πώς προήλθε η λέξη ετυμολογικά. Κάθε τάξη κουβαλά μια ιστορία τριών τουλάχιστον χιλιάδων ετών και δε μπορούμε να τη γράφουμε όπως θέλουμε. Πρέπει πάντα παρ’ όλες τις αλλαγές που παθαίνει εξ αιτίας του κάθε γλωσσολάγνου πολιτικού, να κρατά τις αρχαιότατες ομηρικές της ρίζες.
Είχα ηρεμίσει σχετικά με την ορθογραφία τα τελευταία χρόνια. Ας είναι καλά το word που κάθε ορθογραφικό λάθος το υπογραμμίζει διακριτικά και μας προτείνει και τη σωστή ορθογραφία. Τώρα μπορώ και εγώ ο ανορθόγραφος να γράψω κάτι χωρίς να κινδυνεύω να γίνω περίγελος του κάθε στενόμυαλου που η μόρφωσή του έφτασε μέχρι το σημείο να γράφει τις λέξεις με τον σωστό προτεινόμενο τρόπο από τους εκάστοτε κυβερνήτες και συμβούλους τους. Είχα ηρεμίσει μέχρι προχτές όταν κάποιο γεγονός με τάραξε πραγματικά.
Ο διαχειριστής της πολυκατοικίας, άνθρωπος καλοστεκούμενος, δουλευτής από τα παιδικά του χρόνια, κάθε φορά που ήθελε να γράψει μια ανακοίνωση ερχόταν σε μένα και στην αρχή μου έπιανε την κουβέντα. Μιλούσε με πολύ κέφι και με μεγάλη σοφία. Είχε γνώμη για όλα. Κάποια στιγμή έφερνε την κουβέντα στο προκείμενο και με παρακαλούσε να συντάξουμε μαζί την ανακοίνωση. Πάντα είχε ξεχασμένα τα γυαλιά του, και πάντα έπρεπε να γράψω πρόχειρα στο χαρτί εγώ την ανακοίνωση. Έφευγε ευχαριστώντας με εγκάρδια και την άλλη μέρα στην είσοδο φάνταζε η ανακοίνωση καθαρογραμμένη και ορθογραφημένη. Προχτές όμως έλλειπα και έπρεπε η ανακοίνωση να γίνει άμεσα. Είχε χαλάσει η πόρτα του ανσασέρ και ο κίνδυνος ήταν μεγάλος. Η ορθογραφία τέτοιες στιγμές είναι πολυτέλεια. Μπαίνοντας είδα την ανακοίνωση να βγάζει μάτι. Στην αρχή γέλασα εγώ ο μορφωμένος και ας σπατάλησα χιλιάδες ώρες για να μάθω να γράφω σωστά. Μετά όμως αισθάνθηκα ντροπή για μια από τις χειρότερες μορφές ρατσισμού. Ο ανορθόγραφος άνθρωπος δε μπορεί να γράφει. Δεν του επιτρέπουμε να εκφράσει τα συναισθήματά του, γραπτά. Ούτε καν να μας ενημερώσει για τον κίνδυνο που διατρέχουμε από τη χαλασμένη πόρτα του ανσασέρ. Δεν του επιτρέπουμε να μας γράψει αυτά που η ζωή του έμαθε. Τον καταδικάζουμε σε σιωπή όσον αναφορά το γραπτό λόγο. Κάθε προσπάθειά του να γράψει θα αντιμετωπίσει τη δική μας ειρωνεία. Κάθε φορά που έχει κάτι χρήσιμο να μας μάθει, θα διστάζει να το γράψει, γιατί δεν έμαθε τον περίπλοκο τρόπο γραφής μας. Θα αισθάνεται ντροπή για τα χρόνια της νιότης του που πέρασε στη βιοπάλη και δεν είχε την ευκαιρία να πλήττει στα θρανία μαθαίνοντας να γράφει ορθογραφημένα. Εγώ πάντως ντρέπομαι για το αντίθετο. Πάντα ντρεπόμουνα που είχα την πολυτέλεια να ασχολούμαι με άχρηστα πράγματα τη στιγμή που κάποιοι άλλοι αγωνιζόταν για την επιβίωσή τους. Και είναι τόσο εύκολο να μπορούν όλοι να γράφουν τις σκέψεις τους χωρίς το φόβο της ορθογραφίας. Ένα η, ένα ο, ένα ε. Απλά και εύκολα! Δε θα χάσουμε τίποτε, όπως δε χάνουμε τίποτα στον προφορικό λόγο που υπάρχει ένα η και ένα ε. Μάλλον πιο πλούσιοι θα γίνουμε γιατί επιτρέποντας τον καθένα να γράφει, θα έχουμε περισσότερη ποικιλία απόψεων. Θάρρος χρειάζεται μόνο να πετάξουμε ότι άχρηστο και δύσκολο. Τη στιγμή που η εκπαίδευση έγινε αγαθό που δίνεται σε όλους και όχι μόνο στους ευνοημένους και τυχερούς που μπορούν να μάθουν χιλιάδες λέξεις να τις γράφουν ορθογραφημένα, πρέπει η δυνατότητα να γράφει κανείς να γίνει πιο εύκολη. Είναι καιρός να προσαρμόσουμε τον τρόπο γραφής μας στις ικανότητές μας και όχι να τρέχουμε για το άπιαστο και ακατόρθωτο όνειρο της ορθογραφίας. Είναι καιρός το τρένο να το γράφουμε με τον ίδιο τρόπο, είτε ταξιδεύει από Αθήνα για Θεσσαλονίκη είτε από Θεσσαλονίκη για Αθήνα.

Πέντε δισεκατομμύρια χρόνια (Διήγημα)

1967
Η εξέταση μόλις είχε τελειώσει και ευτυχώς την είχα γλιτώσει. Όχι ότι δεν αγαπούσα την Αστρονομία, αλλά το προηγούμενο απόγευμα είχα προτιμήσει να πάω για μπιλιάρδο με κάποιους φίλους και το ένα στοίχημα έφερε το άλλο. Στο τέλος έμεινα ταπί και γύρισα πολύ αργά στο σπίτι και δεν πρόλαβα να προετοιμαστώ καλά για τα μαθήματα της επομένης.
Η εξέταση μόλις τελείωσε. Μια ανάσα ανακούφισης για τους περισσότερους μαθητές της δευτέρας Λυκείου. Κάθισα πιο αναπαυτικά στο θρανίο μου και ετοιμάστηκα να απολαύσω την παράδοση. Ο καθηγητής της Αστρονομίας είναι ο ίδιος που μας κάνει και Φυσική. Στη Φυσική είναι αυστηρός και απαιτητικός γιατί μας ετοιμάζει για τις εξετάσεις. Στην Αστρονομία, που είναι και η αγάπη του, γίνεται άλλος άνθρωπος. Μας μιλάει για τους κομήτες σαν να μιλά για τα παιδιά του. Οι πλανήτες είναι οι φίλοι του. Ξέρει απέξω όλες τις αποστολές που έχουν γίνει σ’ αυτούς μέχρι τώρα. Εκεί όμως που παθιάζεται περισσότερο είναι όταν μιλά για την παράξενη ζωή που έχουν τα άστρα. Πώς μπαίνουν στην «κύρια ακολουθία», δηλαδή την ενηλικίωσή τους και πώς κάποτε βγαίνουν απ’ αυτή και ετοιμάζονται για τα εκρηκτικά γηρατειά και τον τελικό τους θάνατο που τα μετατρέπει άλλοτε σε αινιγματικές μαύρες τρύπες, άλλοτε σε άστρα νετρονίων που περιδινούνται με ταχύτητα ασύλληπτη ή άλλοτε σε λευκούς νάνους ανάλογα με τη μοίρα του καθενός τους. Και εμείς οι μαθητές καθόμαστε και ταξιδεύουμε νοερά στο απέραντο σύμπαν και βλέπουμε τα καημένα τα άστρα να γεννιόνται, να ενηλικιώνονται και τελικά να οδεύουν αδύναμα να αντιδράσουν προς τον αδυσώπητο θάνατό τους!
- Κύριε, ο ήλιος μας πότε θα πεθάνει; Ακούστηκε από την άλλη άκρη της τάξης ο συμμαθητής μου και με προσγείωσε ανώμαλα.
- Μα το είπαμε. Σε πέντε περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Νωρίτερα βέβαια θα αρχίσει να ζωηρεύει και να μεγαλώνει σε όγκο. Η ακτίνα του θα ξεπεράσει την τωρινή απόσταση γης – ήλιου και φυσικά πρώτα θα τσουρουφλίσει αφάνταστα τη γη και μετά θα την καταπιεί στα πυρωμένα σωθικά του. Αλλά αυτό θα γίνει μετά από πέντε δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Κανείς από μας δε θα ζει τότε για να απολαύσει το μεγαλειώδες θέαμα…
Πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, σκέφτηκα, είναι πάρα πολλά. Πέντε χιλιάδες χρόνια πάνε από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να έχει πολιτισμό, πέντε εκατομμύρια χρόνια είναι χίλιες φορές αυτό το χρονικό διάστημα. Ασύλληπτα τεράστιο! Τα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια είναι χίλιες φορές μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το προηγούμενο! Το μυαλό μου δε θα μπορέσει ποτέ να φανταστεί το μέγεθός του. Παρόλα αυτά η γη μας κάποτε θα χαθεί! Το είπε ο πάνσοφος καθηγητής μας και αυτό μου προκαλεί φόβο και απογοήτευση. Δεν είναι δυνατόν να αλλάξουμε αυτή την πορεία; Γιατί η όμορφη γη μας να χαθεί μέσα στην φλογισμένη αγκαλιά του ήλιου; Γιατί ο ζωογόνος ήλιος, ο πατέρας της γης, κάποια στιγμή να την καταπιεί;
2007
Έχουν περάσει σαράντα χρόνια από τότε που καθόμουνα στο δεύτερο θρανίο και παρακολουθούσα Αστρονομία και η αίσθηση εκείνου του κενού και της απογοήτευσης δεν έχει ξεχαστεί. Είναι από τα συναισθήματα που έχουν χαραχθεί μέσα μου ανεξίτηλα και επανέρχονται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να μη με αφήσουν να ησυχάσω. Σήμερα όμως αυτή η σκέψη με έκανε να κλάψω.
Πώς τα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια πέρασαν τόσο γρήγορα; Πώς φτάσαμε τόσο κοντά στο τέλος της γης μας, τόσο κοντά που φοβάμαι ότι θα ζήσω να δω το θάνατό της; Όχι, ο πατέρας ήλιος δεν τρελάθηκε, δε γέρασε ακόμα, δεν πείνασε τόσο για να καταπιεί τη γη όπως ο Κρόνος κατάπινε τα παιδιά του. Ούτε η γη επαναστάτησε στην πατρική επιμέλεια και αποφάσισε να εγκαταλείψει τη τροχιά γύρω του. Το τέλος ήρθε από εμένα τον άνθρωπο και από κάθε άνθρωπο που την κατοικεί. Δεν λέω ότι είμαι κακός. Δε φταίω για τα αέρια θερμοκηπίου που παράγω, όπως το λιοντάρι δεν έχει φταίει για τα άγρια ζώα που τρώει. Δεν φταίω για το αυτοκίνητό μου, τη θέρμανσή μου, τον κλιματισμό μου, για το φαΐ που τρώω, γιατί χωρίς αυτά δε μπορώ να ζήσω. Κανείς άνθρωπος στη γη και καμιά δραστηριότητα δεν είναι κατακριτέα. Πώς μπορώ να κατακρίνω τη βιομηχανία που παράγει αυτοκίνητα, αφού και εγώ είμαι αγοραστής; Εκείνο που φταίει είναι ότι γίναμε πολλοί. Γίναμε περισσότεροι από αυτούς που μπορεί να σηκώσει η γη. Αλλά και η γη δε φταίει γι αυτό. Και αν ήταν ακόμα μεγαλύτερη και μπορούσε να χωρέσει εκατονταπλάσιους ανθρώπους, πάλι θάφτανε μια στιγμή που θα γινόμασταν τόσο πολλοί που πάλι δε θα μας χωρούσε. Εκείνο που φταίει είναι η ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού μας.
«Πρέπει να γίνετε πολύτεκνοι γιατί κάποια στιγμή δε θα δικαιολογούμε τα εδάφη που κατέχουμε» μας είπαν οι πολιτικοί μας και θέσπισαν μέτρα για να μας ενθαρρύνουν. «Να κάνετε πολλά παιδιά για να εφαρμόσετε την εντολή του θεού αυξάνεστε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε της γης» μας είπε η εκκλησία. «Είναι χαρά και ευτυχία τα πολλά παιδιά μας είπαν οι κοινωνιολόγοι». Το ίδιο όμως είπαν και σε όλους τους λαούς οι εκάστοτε τσαρλατάνοι τους…
Πότε θα μάθουμε ότι η ευτυχία μας δεν εξαρτάται από το έθνος που ζούμε, από το πλήθος των παιδιών μας, από την πίστη μας στα λόγια των «αντιπροσώπων» του θεού; Πότε θα αντιληφθούμε ότι με το να πληθαίνουμε ασυλλόγιστα φτάσαμε στο τέλος της ιστορίας της ανθρωπότητας και ίσως και της γης με τη σημερινή της μορφή και τους κάθε λογής και είδους κατοίκους της;

Φιλώτας

Με αγαπάς; (Διήγημα)

- Με αγαπάς;
- Μα τι ερώτηση είναι αυτή που μου κάνεις; Το ξέρεις ότι σ’ αγαπώ. Κάθε βράδυ σου δίνομαι και δε χάνω ευκαιρία να στο λέω και να στο δείχνω. Γι’ αυτό με κάλεσες σε αυτό το έρημο μέρος να με ρωτήσεις κάτι τόσο γνωστό και τόσο τετριμμένο;
- Με αγαπάς πραγματικά;
- Μα, ναι!
- Πόσο μ’ αγαπάς; Μ’ αγαπάς τόσο ώστε να με αφήσεις να φύγω;
- Η σχέση μας διέπεται από ελευθερία. Θα λυπηθώ, θα αισθανθώ πληγωμένη, θα κλάψω αλλά στο τέλος θα σε αφήσω να φύγεις! Δεν μπορώ να σε κρατήσω παρά τη θέλησή σου, άλλωστε τι σημασία θα είχε να σε κρατήσω αν δε θέλεις να μείνεις με τη θέλησή σου;
- Δεν είναι αυτό που φοβάσαι. Το ξέρεις ότι μόνο εσένα αγαπώ. Το ξέρεις ότι δεν υπάρχει καμιά στον κόσμο που να μπορέσει να φανεί στα μάτια μου καλύτερη από σένα. Το ξέρεις ότι δεν είμαι από τους ανθρώπους που φεύγουν…
- Δε σε καταλαβαίνω! Να φύγεις και πού να πας;
Μ΄ αγαπάς τόσο ώστε να μ’ αφήσεις να φύγω; Το ξέρω ότι με αγαπάς και γι αυτό με χρειάζεσαι κοντά σου. Μου τόδειξες τόσα χρόνια ότι με θέλεις για να μου δείχνεις την αγάπη σου και μόνο. Αλλά μ’ αγαπάς τόσο πολύ ώστε να μ’ αφήσεις να φύγω;
- Πού να πάς;
Με δυσκολία κρατούσα τα αισθήματά και τα δάκρυά μου. Ήθελα να την πάρω στην αγκαλιά μου, να τη σηκώσω ψηλά, να τη φιλήσω στα χείλη. Την αγαπούσα. Αν μου έκανε αυτή την ερώτηση εμένα, δε θα είχα τη δύναμη να την αφήσω να φύγει.
Είναι λίγες μέρες που με βασανίζει μια φαγούρα δεξιά στη κοιλιά μου. Τι είναι μια φαγούρα; Πέθανε κανείς ποτέ από φαγούρα, αναρωτήθηκα και γέλασα με τη σκέψη μου. Τελικά χθες αποφάσισα να πάω στο γιατρό. Στην αρχή και αυτός γέλασε. Όταν με έβαλε στο κρεβάτι για την εξέταση το ύφος του άλλαξε απότομα. Τρόμαξα. Μου είπε να κάνω κάποιες εξετάσεις. Επειγόντως, είπε. Πήγα σπίτι και πρώτη φορά της έκρυψα τις αγωνίες μου. Στην αρχή σκέφτηκα ότι αν δεν είναι τίποτα γιατί να την τρομάξω χωρίς λόγο; Μετά αισθάνθηκα ένοχος που της κρύβω αυτό το μυστικό. Δεν πειράζει, θα κάνω τις εξετάσεις και θα γυρίσω και θα της πω την αγωνία μου και μετά θα γελάσουμε μαζί που τζάμπα τρόμαξα. Και το αγαπώ τόσο πολύ το γέλιο της…
Τα πράγματα όμως δεν κύλησαν όπως τα φαντάστηκα. Ο κνησμός στην κοιλιακή χώρα, όπως το είπε ο γιατρός την επόμενη, αποκάλυψε ένα ήπαρ κατεστραμμένο. Μια ύπουλη ηπατίτιδα προκάλεσε καρκίνο που κάποια στιγμή έκανε μετάσταση και στα γύρω όργανα. Η εξέλιξη από δω και πέρα θα είναι ραγδαία. Θα με κρατήσουν είπαν, όσο μπορούν στη ζωή. Στην αρχή με κάποια φάρμακα για να επιβραδύνουν την εξέλιξη, αργότερα, όταν θα αρχίσουν οι πόνοι θα μου χορηγούν παυσίπονα. Κατόπιν θα με πάνε στην εντατική για υποστήριξη και στη συνέχεια θα σηκώσουν τα χέρια και θα πουν, ότι η επιστήμη έκανε ότι μπορούσε.
Ήρθα ξαφνικά αντιμέτωπος με το θάνατο. Οι περισσότεροι άνθρωποι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το θάνατο, όταν δούμε έναν δικό μας, ένα φίλο μας να πεθαίνει. Εγώ ήρθα αντιμέτωπος με το δικό μου, τον προσωπικό μου θάνατο.
Από χρόνια κάπου στο βάθος του μυαλού μου υπέβοσκε η σκέψη του θανάτου. Στην αρχή σαν νέος υπήρχε ένας αόριστος φόβος, χωρίς αυτό να με κάνει να αποφεύγω τους κινδύνους με τη μοτοσικλέτα. Αργότερα ο φόβος αυτός έγινε πιο συγκεκριμένος, αλλά εγώ απέφευγα να ασχοληθώ μαζί του. Κάποια στιγμή, μιλώντας με ένα φίλο μου είπα, ότι δε θέλω να αρρωστήσω και να καθηλωθώ στο κρεβάτι για χρόνια πριν αφήσω την τελευταία μου πνοή. Αν μάθω ότι προς τα εκεί οδεύω, τότε θα δώσω τέλος στη ζωή μου για να γλυτώσω τον πόνο και τον εξευτελισμό. Θέλω ν’ αποφύγω να δω τον εαυτό μου να πεθαίνει λίγο – λίγο και εγώ να είμαι ανίκανος να ορίσω τη μοίρα μου. Αλλά αυτά όλα ήταν για το απώτερο μέλλον.
Αλήθεια, πόσο δύσκολο είναι να πεθαίνεις! Ξαφνικά αισθάνθηκα έναν μεγάλο θαυμασμό για όλους τους ανθρώπους που πέρασαν το κατώφλι της άλλης ζωής. Θαυμασμό για τους ήρωες που πεθαίνουν με τη θέλησή τους για τα ιδανικά τους και για τη φυλή τους, για τους ανθρώπους εκείνους που πέθαναν ξαφνικά από ένα φοβερό τροχαίο ή από μια καρδιακή ανακοπή, γι’ αυτούς που πέθαναν αργά στο κρεβάτι του πόνου γνωρίζοντας ότι κάθε μέρα, κάθε λεπτό που περνά τους φέρνει όλο και πιο κοντά στο τέλος τους, για τους κατάδικους σε θάνατο για κάτι που έχουν κάνει ή άδικα έχουν κατηγορηθεί, για όλους που κατάφεραν, καθένας τους με το μοναδικό προσωπικό του τρόπο, να περάσουν τον Αχέροντα.
- Πού τρέχει το μυαλό σου; Σε ρώτησα πού θα πας αν φύγεις από μένα;
- Όχι κορίτσι μου, δεν πρόκειται να πάω πουθενά! Η μάλλον θα πάω στο πουθενά. Όλοι κάποια στιγμή θα φύγουμε απ’ αυτό τον κόσμο. Ο θάνατος θα μας θερίσει, άλλους νωρίς, άλλους αργά, εσύ μπορείς να με αφήσεις να φύγω όταν έλθει;
- Όταν έλθει… πού ξέρω τι θα κάνω τότε. Έλα, μη σκέφτεσαι τι θα γίνει όταν έλθει…
- Θέλω να μάθω τώρα! Θα με αφήσεις να φύγω όταν έλθει;
- Σε παρακαλώ, άσε τα μακάβρια, δες τι ωραία είναι όλα γύρω μας, δες τις χαρές της ζωής μας, τις χαρές που περάσαμε και αυτές που θα περάσουμε μαζί μέχρι τα γεράματά μας…
- Θέλω τώρα να μάθω! Θα με αφήσεις να φύγω όταν έλθει ο χάρος να με πάρει, ή θα προσπαθήσεις με κάθε τρόπο να τον εμποδίσεις. Ξέρεις, θέλω να πεθάνω με αξιοπρέπεια.
- Τι συμβαίνει; Με τρομάζεις! Πρώτη φορά σε βλέπω έτσι, εσύ που πάντα είσαι χαρούμενος και γεμάτος ελπίδα, πώς άλλαξες σήμερα τόσο; Συμβαίνει τίποτα που δε ξέρω;
- Συμβαίνει ότι με ξέρεις τόσο καλά που δε χρειάζεται να σου πω κάτι για να το μάθεις. Αλλά εγώ πρέπει να μάθω: Όταν έλθει εκείνος να με πάρει θα με αφήσεις να φύγω με αξιοπρέπεια;
- Σίγουρα είναι ρητορικό το ερώτημά σου. Θα τρελαθώ αν μιλάς σοβαρά!
- Με αγαπάς τόσο ώστε να με αφήσεις να φύγω; Ξέρω, θα κλάψεις, θα καταραστείς την κακιά μοίρα σου, θα τα βάλεις με τον εαυτό σου, χωρίς να φταις σε τίποτε, θα χάσεις την ψυχραιμία σου. Και εγώ θα κάνω το ίδιο αν εσύ φύγεις πρώτη… Αλλά περιμένω απάντηση: Με αγαπάς τόσο ώστε να με αφήσεις να φύγω με αξιοπρέπεια;
- Ώστε είναι αλήθεια ότι φεύγεις… Είσαι ήδη αλλού… Ξέρεις ότι σε αγαπώ ώστε να ξεριζώσω την καρδιά μου και να σου τη δώσω. Δε θέλω να φύγεις, αλλά ήδη είσαι αλλού. Θέλω να σταματήσω ότι σε παίρνει μακριά μου, θυσιάζοντας ακόμα και τη ζωή μου, αλλά δε μπορώ να σε σταματήσω. Δεν υπάρχει καμιά ελπίδα; Πήγες σε γιατρούς; Μήπως πρέπει να πας και σε άλλους; Η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ… γίνονται και θαύματα… τι λέω η τρελή; Γιατί στέκεις παγερός; Πρώτη φορά σε βλέπω τόσο απόμακρο! Άσε με να κλάψω, να παρακαλέσω το χάρο να πάρει εμένα και να αφήσει εσένα… Μη βιάζεσαι να φύγεις πριν έρθει εκείνος να σε πάρει. Πολέμησέ τον, μη παραδίνεσαι αμαχητί! Πες κάτι. Τι σκέφτεσαι να κάνεις; Θα τον αντιμετωπίσεις αντρίκια ή θα τρέξεις να σωθείς; Ποια είναι η θαρραλέα αντιμετώπιση, η αυτοκτονία ή το κρεβάτι του πόνου; Τι ελπίδες σου δίνουν οι γιατροί;
- Σε ευχαριστώ για την κατανόηση, σε ευχαριστώ γιατί με την παρουσία σου με έκανες ευτυχισμένο όλα τα χρόνια που είμαστε μαζί, γιατί μόνο ένας ευτυχισμένος άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει κατάματα το θάνατό του.
Την πήρα και τη σήκωσα, την φίλησα με λαχτάρα. Για μια στιγμή ξέχασα το πρόβλημα και η φαντασία μου έτρεξε στο κρεβάτι μας που θα κάνουμε έρωτα πάλι το βράδυ. Τώρα ήξερα ότι ο θάνατος μπορεί να αντιμετωπιστεί αν υπάρχει αγάπη.

Το χειρότερο ψέμα

Το χειρότερο ψέμα

Όλα τα ψέματα είναι άθλια και κακά. Υπάρχουν μερικά όμως που είναι χειρότερα από τα άλλα γιατί δημιουργούν το μεγαλύτερο κακό.
Στην προσπάθειά μου να βρω το χειρότερο και πιο αποκρουστικό ψέμα, σκέφτηκα τις προδιαγραφές που πρέπει να έχει:

Να κάνει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κακό στον άνθρωπο που απευθύνεται. Να τον κάνει δηλαδή να αλλάξει στάση ζωής και να ακολουθήσει κάποια στάση που να μην είναι συμφέρουσα για τον ίδιο.

Εγώ που το λέω να έχω όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κέρδος. Αν είναι δυνατόν να μου δώσει τα υπάρχοντά του αυτός ο άνθρωπος ή τη γυναίκα του ή να θυσιάσει τα παιδιά του για μένα ή για το “μεγάλο σκοπό”.

Αν το ψέμα αυτό απευθύνεται σε πολλούς ανθρώπους με συνέπειες ολέθριες γι αυτούς που θα το πιστέψουν, γίνεται ακόμα χειρότερο, γιατί θα πολλαπλασιαστεί η καταστροφή που φέρνει.

Αν το ψέμα αυτό επικαλείται την αυθεντία κάποιου ανθρώπου που είναι πέρα κάθε αμφισβήτησης, το ψέμα θα είναι ακόμα χειρότερο γιατί γίνεται πιστευτό πιο εύκολα. Βεβαίως αν απευθύνεται στην αυθεντία του Θεού, τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα.

Αν οι συνέπειες του ψέματος αυτού είναι ολέθριες, όχι μόνο γι αυτούς που θα το πιστέψουν, αλλά και για όλους τους κατοίκους της γης και γίνει αφορμή για τους χειρότερους και πιο καταστροφικούς πολέμους, τότε μιλάμε για πραγματικά κακό ψέμα.

Δυστυχώς γίνεται ακόμα χειρότερο αν βάλουμε άλλους ανθρώπους να δουλέψουν για μας και να το διαδώσουν πεπεισμένοι ότι αυτό είναι αλήθεια και μάλιστα η μοναδική αλήθεια.

Βεβαίως αν το ψέμα αυτό δε λέγεται για μια μόνο εποχή, αλλά συνεχίζει να λέγεται για δεκάδες αιώνες, τα πράγματα δραστικά χειροτερεύουν.

Γίνεται χειρότερα; Βεβαίως και γίνεται αν συνοδέψουμε το ψέμα με τη χειρότερη απειλή αν δε γίνει πιστευτό. Και η απειλή δε θα είναι μόνο για τη ζωή του άπιστου, αλλά για αιώνια καταδίκη του. Αν μάλιστα βάλουμε και μπόλικο συναίσθημα με δακρύβρεκτες ιστορίες τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα.

Επειδή ο καθένας δεν είναι έτοιμος να παραλληλίσει τη ζωή του με αυτό γιατί έχει κόστος, το τέλειο ψέμα χρειάζεται να συνοδεύεται και με επιχειρήματα του τύπου: Τι θα χάσεις αν είναι ψέμα – θα κερδίσεις όμως αιώνια ευτυχία αν είναι αλήθεια.

Επειδή όμως ένα ψέμα, όσο μεγάλο και αν είναι, υπάρχει η περίπτωση να ξεχαστεί και να πάψει να φέρνει τα αποτελέσματα για τα οποία έχει κατασκευαστεί, πρέπει το τέλειο ψέμα να καταφέρει να μείνει, πείθοντας τους άπιστους να το σεβαστούν ως ένα δικαίωμα που έχουν όλοι αυτοί που το έχουν πιστέψει. Αν μάλιστα μπει και στο σύνταγμα της χώρας ως πρώτο άρθρο, χειροτερεύουμε ακόμα τα πράγματα.

Εγώ πάντως, όπου συναντάω ένα τέτοιο ψέμα θα το φανερώνω και θα το πολεμάω. Φιλώτας